رفتن به مطلب
انجمن پی سی دی
You

نگرشی نو بر واژه*ی شنبه

پست های پیشنهاد شده

برخی نوشته*اند که «شنبه» از واژه*ی «سبت» عبری گر??ته شده است. [۱]

ذبیح بهروز، دیدگاه دیگری دارد و می*نویسد: «تقویم*های ایرانی که در چین پیدا شده و از هشت قرن پیش از میلاد است صورت اصلی و قدیمی «شنبه» یا «شنبد» را که «شام پت» می*-باشد ح??ظ کرده*اند. در ایران روزهای ماه خورشیدی را از نیمه*ی روز و روزهای ماه قمری را که اساسش بر ه??ته است از نیمه*ی شب حساب می*کردند. معنی «شام پت» نیمه شب است و ربطی به «سبت» ندارد. روز جمعه را در عبری، «یوم شش» می*گویند و روز شنبه را «یوم سبت» پس در حساب روزهای ه??ته، «سبت» در عربی و عبری نمی*تواند جز ه??ت باشد و در این معنی، این کلمه*، عربی یا عبری نیست و از این قبیل کلمات خارجی در آن دو زبان بسیار است.» [۲]

هرچند نگارنده، می*پذیرد که «سبت» در اصل صورت تحری?? شده*ای از «ه??ت» است اما این واژه را با واژه «شنبه» مرتبط نمی*داند.

به باور نگارنده، «شنبه» از دو جزء «شن» + «بک» ساخته شده است. جزء اول** همان است که در ??ارسی به معنی «خانه» است. ??ریدون جنیدی در مورد آن می*نویسد: «این واژه در واژه*ی مرکب «گلشن» به معنی «جای گل» یا «خانه*ی گل» هنوز موجود است. شند?? = شن د?? نیز که طبلی است، واژه*ای مرکب است که «خانه*ی د??» باشد.» [۳] حبیب الله نوبخت، در توضیح?? واژه*ی «سنکبان» به ریشه*ی آنکه همین «شن» است اشاره کرده و نوشته است: «شن و زن و خن و کن به اختلا?? لهجه یا به تشابه حرو?? پهلوی با یکدیگر خوانده شده*اند» [۴] و «خن»** همان است که امروزه، «خانه» می*گوییم. نگارنده بی*گمان است که واژه*ی «شأن» در عربی نیز از همین ریشه* باشد.

بخش دوم «شنبه»، واژه*ی «بک» یا «بغ» است که در ??ارسی معنی «خدا» یا «ایزد» می*-دهد. صورت این واژه در زبان پارسی باستان چنان*که از سنگ نبشته*های هخامنشی به یادگار مانده است، «بَگَ» [۵] می*باشد که به معنی «خدا» آمده است. چنان*که می*دانیم تبدیل «گ» به «ک» و سپس تبدیل «ک» به «ه» در زبان*شناسی بسیار رایج است.

بدین*ترتیب معنی دو جزء واژه*ی «شنبه» مشخص شد بنابراین روی هم*ر??ته می*توان آن را «خانه*ی خدا-ایزد» یا «جایگاه خدا-ایزد» معنی نمود. می*دانیم که ایرانیان باستان به هر کدام از روزهای ماه، ایزدی را نسبت می*داده*اند چنانکه در نام*های سی*روزه*ی ماه، به یادگار مانده است. آیا به قرینه نمی*توان برای هر روز ه??ته، ایزدی را نسبت داد که آن روز، جایگاه?? او باشد؟ به ویژه آن*که در زبان*ها و ??رهنگ*های نزدیک به زبان* ??ارسی و ??رهنگ* ایرانی، همانند این پدیده را داریم. می*دانیم که امروزه در زبان انگلیسی، به یکشنبه: «Sunday=روز خورشید» گ??ته می*شود و یا دوشنبه که «Monday=روز ماه» نامیده می*شود. آیا نمی*توان این ??رهنگ به ظاهر غربی را به ??رهنگ ایرانی بسط داد؟ آیا نمی*توان احتمال داد که ایرانیان نیز برای هر یک از ستارگان و یا سیارگان که ایزدی [=بغ] منسوب به آنان بوده، جایگاهی [=شن] در نظر گر??ته و بر این اساس، نظام گاهشماری بر حسب ه??ته*شماری از خود برجای داشته*اند که در رقابت با نظام گاهشماری ماه-های سی*روزه، از یاد*ها ر??ته باشد؟

نگارنده احتمال می*دهد که پاسخ?? پرسش بالا، آری باشد به ویژه آن*که «سی روز ماه زردشتی به گونه*ای به چهار بخش تقسیم می*گردد: دو ه??ت روز و دو هشت روز، که بر سر هر کدام از این چهار بخش نام اهورامزدا یا ص??ت و لقب او «دی» دیده می*شود.» [۶] می*توان به نوعی* بازتاب «ه??ته» را در این گاه*شماری دید به ویژه آنکه دو بخش از این چهار بخش، دقیقاً ه??ت روز هستند و دو بخش دیگر تنها با یک روز ا??زایش، هشت روز.

به هر روی نگارنده در این گ??تار چندان بر بررسی گاهشماری ایران پای*??شاری نمی*کند و بررسی دقیق آن را به گ??تاری دیگر وامی گذارد و آماج او تنها بیان دیدگاه جدید درباره*ی واژهٔ «شنبه» بود که به طبع خواننده رسید.

 

 

پانویس.

۱. برای نمونه: لغت*نامهٔ دهخدا.

۲. ذبیح بهروز، دیباچهٔ کتاب قصه سکندر و دارا، چاپخانه کاویان، چاپ دوم، دی ماه ۱۳۵۵، رویه ۸۲.

۳. ??ریدون جنیدی، زندگی و مهاجرت آریاییان بر پایه گ??تارهای ایرانی، نشر بلخ، چاپ پنجم، ۱۳۸۹، رویه ۶۵.

۴. بنگرید به: ترجمهٔ نوبخت از کتاب «تاج» جاحظ، رویه ۳۸- پانویس نخست.

۵. برای نمونه: لوحهٔ آریارمن، بند ۶- لوحهٔ زرین آرشام، بند۶.

۶. ژاله آموزگار، مقالهٔ گزارشی ساده از گاه*شماری در ایران باستان، زبان ??رهنگ اسطوره، نشر معین، ۱۳۸۶. رویه ۲۳۷.

چاپ شده در دوه??ته*ی «امرداد»، شنبه: ۸/۵/۱۳۹۰ به شماره*ی پیاپی ۲۵۸

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

برای ارسال دیدگاه یک حساب کاربری ایجاد کنید یا وارد حساب خود شوید

برای اینکه بتوانید دیدگاهی ارسال کنید نیاز دارید که کاربر سایت شوید

ایجاد یک حساب کاربری

برای حساب کاربری جدید در سایت ما ثبت نام کنید. عضویت خیلی ساده است !

ثبت نام یک حساب کاربری جدید

ورود به حساب کاربری

دارای حساب کاربری هستید؟ از اینجا وارد شوید

ورود به حساب کاربری

×
×
  • جدید...