رفتن به مطلب
انجمن پی سی دی
ماهان کیانی

اختراعات ایرانیان در دریانوردی

پست های پیشنهاد شده

________________________________________

کهن*ترین سند دریانوردی ایرانیان، مهری است که در چغامیش خوزستان بدست آمده است. تاریخ تمدن ناحیه چغامیش به شش*هزارسال پیش از میلاد می*رسد. این مهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می*دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته، و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می*شوند. در این مهر یک گاو نر و یک پرچم هلالی شکل هم دیده می*شوند. نقش*های برجسته پاسارگاد نمایانگر توانمندی دریایی ایرانیان و ??رمانروایی ایشان بر ه??ت*دریاست.

 

 

قطب نما

در مورد اختراع قطب*نما روایت*های زیادی وجود دارد. تنی چند از دانشمندان آن را به چینی*ها و یا حتی ایتالیایی*ها نسبت می*دهند. اما بیشتر دانشمندان هم*داستانند که قطب*نما به وسیله ایرانیان ساخته شده است. قطب*نمای ایرانی برخلا?? قطب*نمای چینی که 24 جهت داشت، دارای 32 جهت بوده*است. عدد 32 علاوه بر نشان*دادن دقت بیشتر قطب*نمای ایرانی، نمایانگر آشنایی ایرانیان با اعداد در مبنای 2 و دانش ریاضی پیشر??ته آنان است،*که خود بحث جداگانه* و بسیار م??صلی را می*طلبد. در ا??سانه*های کهن ایرانی آمده است که اس??ندیار رویین به هنگام حرکت برای نبرد با اژدها از پیکانی آهنین سود می*جسته، که همواره جهت ثابتی را به او نشان میداده است. در دوران نخستین اسلامی، قبله*نما توسط ایرانیان به قطب*نما ا??زوده شد تا همواره و در هر وضعیتی بتوان جهت درست قبله را پیدا نمود. ایرانیان از این اختراع است??اده کامل نموده و آن را به دیگر مسلمانان شناساندند. نام*های ??ارسی اجزای قطب*نما در زبان عربی شاهد تاریخی مسلمی است که کاربرد قطب*نما از طریق ایرانیان به دست دیگر ملت*های مسلمان رسیده است.

 

 

سکان

اختراع ??رمان کشتی (سکان - سوکان) از سوی تمامی دانشمندان، بدون استثنا، به ایرانیان نسبت داده شده است. در روایت*ها وداستان**های ایرانی چنین آمده است که سندباد، ناخدا و دریانورد پرآوازه ایرانی اهل بندر سیرا??، سکان را اختراع کرده است. نامه*ای نیز از معاویه، ??رمانده نیروی دریایی مسلمانان در دریای مدیترانه، به خلی??ه دوم بر جای مانده که در آن از مزایای این اختراع ایرانیان و برتری کشتی*های ایرانی دارای سکان به کشتی*های رومی سخن گ??ته است. در این نامه او از خلی??ه درخواست نموده که کلیه امور دریانوردی، کشتی*رانی و دریاپویی به ایرانیان واگذار شود. ترجمه متن این نامه در کتاب اسماعیل رایین، دریانوردی ایرانیان، آورده شده است.

 

 

ژر??ایاب

برای تعیین ژر??نای آب در دریا، به ویژه مناطق ساحلی دریای پارس و دریای مکران، ایرانیان ابزاری اختراع كرده و به کار می*بردند که شباهت زیادی به شاقول بنایی داشته است. هرچند که اختراع این سوند باستانی به سندباد ناخدای پرآوازه ایرانی نسبت داده شده است، اما اکتشا??ات اخیر کشتی*های غرق شده ایرانی در دریای اژه، که در یورش به یونان شرکت داشته*اند، نشان می*دهد که از دوران هخامنشیان، ایرانیان این ابزار را شناخته و به کار می*بردند.

 

 

مسا??ت یاب

دریانوردان ایرانی، از زمان*های باستان، ابزارهایی برای پیمودن مسا??ت*های دریایی به کار می*برده*اند.یکی از این ابزارها ریسمانی بوده که به تدریج باز می*شده، که پس از رسیدن به انتها، آن را می*پیچیدند و دوباره است??اده می*کرده*اند.

 

 

رهنامه*ها

راه*نامه*ها، نقشه*ها و نوشته*هایی بودند که در آنها کلیه اطلاعات مربوط به دریانوردی ثبت و مستند شده بود. ایرانیان از روزگار باستان، مبتکر و صاحب رهنامه*هایی بوده*اند و به کمک آنها دریانوردی و دریاپویی می*کرده*اند. رهنامه*های ایرانیان، اطلاعات و آگاهی*هایی در مورد بنادر و جزایر، گاه*شناسی و جهت یابی، جریان*های دریایی، جریان*های هوایی، ابزارهای دریانوردی و ... را در بر داشته*اند. پس از اسلام، بسیاری از رهنامه*های دوران ساسانی به عربی ترجمه شد و دریانوردان دوران اسلامی، بهره ??راوانی از آنان برگر??تند.

________________________________________

پیل الکتریکی

در سال 1330 خورشیدی، باستان شناس آلمانی ویلهلم کونیک و همکارانش در نزدیکی تیس??ون ابزارهایی از دوران اشکانیان را یا??تند. پس از بررسی معلوم شد که این ابزارها پیل*های الکتریکی هستند که به دست ایرانیان در دوران اشکانیان ساخته شده و به کار برده می*شده*اند. او این پیل*های تیس??ون را باتری بغداد (Baghdad Battery) نامید. جهت آگاهی بیشتر از این پیل الکتریکی می*توانید به سایت*های با موضوع Baghdad Battery در اینترنت مراجعه نمایید. اکتشا?? این اختراع ایرانیان به اندازه*ای تعجب و شگ??تی جهانیان را بر انگیخت که حتی برخی از دانشمندان اروپایی و امریکایی این اختراع ایرانیان را به موجودات ??ضایی و ساکنان ??راهوشمند سیارات دیگر که با بشقاب*های پرنده و کشتی*های ??ضایی به زمین آمده* بودند، نسبت دادند، و آن را ??راتر از دانش اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی دانستند. برای ایشان پذیر??تنی نبود که ایرانیان 1500 سال پیش از گالوای ایتالیایی (1786 میلادی) پیل الکتریکی را اختراع نموده باشند. (برای آگاهی بیشتر می*توانید به کتاب ارابه خدایان نوشته اریک*??ن*دنیکن مراجعه کنید). ایرانیان از این پیل*های الکتریکی جریان برق تولید می*کردند و از آن برای آبکاری اشیا زینتی سود می*جستند. اما در پهنه دریانوردی ایرانیان از این اختراع جهت آبکاری ابزارهای آهنی در کشتی و جلوگیری از زنگ زدن و تخریب آنها است??اده می*کردند.

 

 

کشتی*سازی

??رهنگ ??نی و مهندسی ایرانیان از دیدگاه دریانوردی و کشتی*سازی بسیار غنی و پربار است. آب*های دریای پارس، دریای عمان، و اقیانوس هند، همچنین رودخانه*های جنوب* غربی ایران، از دیرباز پهنه دریانوردی و دریاپویی ایرانیان بوده است. در شاهنامه ??ردوسی، چندین بار، از کشتی*سازی و کشتی*رانی ایرانیان، سخن رانده شده است. قدمت و پیشینه این رشته از دانش و ??ن مهندسی ایرانیان را از سروده*های ??ردوسی می*توان دریا??ت. ??ردوسی از جمشید، پادشاه پیشدادی، به عنوان نخستین انسانی که هنر غواصی و صنعت کشتی*سازی و دریانوردی را به دیگران آموخت، نام برده است. می*توان دریا??ت که دانشمندان ایرانی در دوره تابندگی نژاد آریا که در شاهنامه ??ردوسی به نام دوره پادشاهی جمشید نام برده شده است، مو??ق به اختراع کشتی و ??نون دریانوردی و دریاپویی شده*اند. گذرکرد زان پس به کشتی بر آب ز کشور به کشور برآمد شتاب کشتی*رانی در آب*های ایران از دیرباز انجام می*شده و با توجه به این سنت دریانوردی، نیاز به کشتی*سازی و سودجستن از ابزارهای دریانوردی در ایران وجود داشته است. نخستین کشتی*هایی که در رودخانه*های میان*رودان آمدوشد می*کردند، به شکل*های گوناگون ساخته می*شدند و ابزار حرکت دادن آنها پارو بوده است. نبرد ناوهای ایرانی در زمان هخامنشیان، بزرگترین کشتی*های جنگی زمان خود بودند که سه ردی?? پارو زن و بادبان داشتند و با سرعت 80 میل دریایی در روز حرکت می*کردند. هر نبردناو شامل 200 جنگجو بود که 30 ن??ر از آنها سربازان زبده پارسی، تکاور، بوده*اند. نیروی دریایی ایران در زمان ساسانیان نیز، قدرت مطلق در دریای پارس و اقیانوس هند بوده که زیر بنای ??رهنگ دریانوردی و دریاپویی مسلمانان را تشکیل داد.

 

 

استرلاب

استرلاب astrolabe ، ابزاری بوده که در جهان باستان برای تعیین وضعیت ستارگان نسبت به کره زمین به کار می*ر??ته است. استرلاب، در سه گونه استرلاب خطی، استرلاب ص??حه*ای و استرلاب کروی ساخته می*شده است. قطعات استرلاب نسبت به یکدیگر حرکت کرده و می*توانستند جهت ستارگان، ارت??اع جغرا??یایی آنها و ??واصل نسبی را مشخص نمایند. استرلاب در دریانوردی، برای جهت*یابی به کار می*ر??ته است. استرلاب*های ایرانی از برنج و آلیاژهای دیگر مس ساخته می*شده*اند. هرچند پاره*ای مورخان اختراع اولیه استرلاب را به یونانیان و ??نیقیان نسبت می*دهند، اما سهم اندیش*ورزان ایرانی در اختراع انواع گوناگون استرلاب و تکامل و ا??زودن بخش*های مختل?? آن، انکارناپذیر بوده و از سوی تمامی تاریخ*نگاران ثبت شده است.

 

 

نقشه*برداری

از دوران*های پیشین در ایران*زمین کارهای مهندسی با سودجستن از ابزارهای مساحی و پیاده کردن نقشه انجام می*گر??ته است. نقشه*برداری از سواحل و تعیین مسیرهای ایمن دریایی، به ویژه در نقاط کم*عمق، از وظای?? نیروی دریایی ایران بوده است.

 

 

ابزارهای اندازه*گیری

تراز (تئودولیت) تراز شاهینی، که نخستین نوع تئودولیت به شمار می*آید توسط کرجی مخترع و دانشمند ایرانی، اختراع شده است. این دستگاه شامل ص??حه*ای مدرج بوده که به وسیله زنجیری از میله*ای آویزان می*شده است. با تعیین امداد ا??قی می*توان مستقیم اختلا?? ارت??اع بین دو نقطه را از روی درجه*بندی آن تعیین نمود.

________________________________________

شاخص خورشیدی

پیشینه تعیین تغییر زمان از طریق اندازه*گیری سایه آ??تاب به زمان باستان برمی*گردد. در آغاز، شاخص*های خورشیدی، ویژه اندازه*گیری زمان و حرکت خورشید، از سایه ساختمان*ها و درختان تشکیل می*شده است. به*تدریج، با گذشت زمان از ابزارهایی که به صورت شاخص قائم بر روی ص??حه*ای قرار داده می*شده ساخته شدند. شاخص*های آ??تابی معمولا ارت??اع خورشید و عرض جغرا??یایی روزانه را مشخص می*نمودند. علاوه بر این شاخص*ها شواهدی هم در دست است که ایرانیان از ابزارهای آ??تابی دیگری برای مشخص نمودن طول جغرا??یایی و جهت سود می*جستند. در دوران اسلامی، دریانوردان ایرانی، برای مشخص نمودن جهت مکه، جهت انجام وظای?? مذهبی روزانه، در هر نقطه شاخص*هایی ساخته بودند. در این ابزار یک شاخص آ??تابی قائم نصب شده که زمان را مشخص می*کرده و آنگاه با گرداندن آن ابزار در امتداد مدار، جهت مکه کاملا مشخص می*شده است.

 

 

ابزار نمایش و پردازش حرکت سیارات

از جمله ابزارهایی بوده که ریشه*های تاریخی آن را نیاز به مطالعات ستاره شناسی و دریانوردی تشکیل می*دهد، این ابزارها برای نمایش حرکت سیارات، زمین و خورشید و همچنین محاسبات زاویه*ای و طولی به کار می*ر??ته است. اینکه ایرانیان، دست*کم 1500 سال پیش از اروپاییان می*توانستند طول جغرا??یایی را، به ویژه در دریا، از نص??*النهار مبدا (نیمروز – سیستان) حساب کنند، از سوی بسیاری از دانشمندان و تاریخ*نگاران پذیر??ته شده است. این محاسبات و پردازش*های پیچیده، بدون سودجستن از ابزارهایی که در مثلثات و محاسبات زاویه*ای به کار می*رود، غیرممکن بوده است. یکی از این ابزارها که در لاتین اکواتوریوم، Equatorium، نامیده می*شود برای تعیین مدار خورشید و سیارات به کار می*ر??ته است.

 

 

مواد ن??تی

مواد ن??تی به صورت*های گوناگون در جهان باستان، ایران و میان*رودان، شناخته شده و به کار برده می*شده است. گذشته از است??اده*های سوختی و گرمائی که از آغاز عمل شناخت قیر و برداشت*های متا??یزیکی از آتش و آتش*جاویدان بوده، در دانش و ??ناوری است??اده می*شده است. کاربرد آن به صورت عامل چسباننده، عایق*بندی کننده و ملات بوده است. ایرانیان، ک?? کشتی*ها را قیراندود و ن??وذ ناپذبر می*ساخته*اند.

 

 

است??اده از آتش در صنایع نظامی

کاربرد آتش در جنگ، برای سوزاندن کشتی*ها و تاسیسات دریایی دشمن، از دوران باستان معمول بوده است. در ارتش ایران، هم در نیروی زمینی و هم در نیروی دریایی همواره گروهی به نام ن??ت*انداز، نپتان یا ن??ات، با اونی??ورم ویژه خود ماموریت پرتاب مواد قیری و ن??تی را بر عهده داشته*اند. ساده*ترین روش،*پرتاب آتش با تیر بوده است، این روش سپس به صورت پرتاب ظر??ی از آتش، نارنجک مانند، تکامل پیدا نمود. برای پرتاب ظر??*های بزرگ از ابزارهای مکانیکی، همچون منجنیق، سود می*جستند. ن??ت یا نپتا، که در شاهنامه از آن تحت عنوان قاروره یاد شده است، تا مدتها جزو اسرار نظامی بود. پروکوپیوس، Preoccupies، تاریخ نگار رومی در سده ششم میلادی، از روغن مادها نام می*برد و می*گوید که ایرانیان، ظر??*هایی از روغن مادها و گوگرد را پر کرده و آنها را آتش زده و به سوی دشمن پرتاب می*کنند. پروکوپیوس می*گوید که این ماده در روی آب شناور مانده و به محض تماس، کشتی*های دشمن را به آتش می*کشیده است. در شاهنامه ??ردوسی واژه قیر به صورت قار به کار ر??ته است.

چو دریای قار است گ??تی جهان همه روشناییش گشته نهان یکی خیمه زد بر سر از رود قار سیه شد جهان، چشمها گشت تار

__________________

خشاب (چراغ دریایی)

از دوران*های پیشین در دریای پارس ساختمان*هایی ساخته بودند که بر ??راز آنها آتش ا??روخته می*شد. این ساختمان*ها عمل برج*دریایی و چراغ*دریایی را برای راهنمایی دریانوردان و همچنین خبررسانی انجام می*دادند. ??اصله این چراغ*های دریایی چنان بوده که با پدید شدن یکی، دیگری نمایان می*شده است. برج*های دریایی، با* آتشی که بر ??راز آنها ا??روخته می*شد، به چند دلیل ساخته می*شدند. نخست آنکه، با بالا آمدن آب در زمین*های کم عمق این خطر وجود داشته که کشتی*ها ندانسته به سوی آب*های کم عمق ر??ته، به شن نشسته و نابود شوند. دوم آنکه، با دیدن نور در تاریکی، کشتی*ها، در تاریکی شبانگاه و هوای ابری راه و جهت خود را بیابند. سوم اینکه، در صورت یورش دزدان و غارتگران دریایی، به پادگان*های زمینی و رزم*ناوها خبر داده تا به سرعت جهت مقابله با آنها اقدام کنند. دلیل چهارم این بوده است که دریابان*های مستقر در این ساختمان*ها، پدیده*های هواشناختی و دریاشناختی را ثبت می*کرده*اند. دریانوردان تازه*کار ایرانی از این اطلاعات برای رویارویی با رخدادهای هوا و دریا، به ویژه رخدادهای چرخه*ای و دوره*ای است??اده می*کردند.

 

 

چکیده نویسی

در دربار پادشاهان ایرانی، گروهی از دبیران وظی??ه داشتند که گزارش*های رسیده از اطرا?? کشور را کوتاه*نوشته کرده به مقامات بالاتر ارائه دهند. در امر دریانوردی و کشتی*رانی هم نیاز دریانوردان ایرانی در به همراه داشتن چکیده*ای از س??رهای پیشین دیگر دریاپویان در مسیرهای دریایی، باعث گسترش این ??ن در میان دریانوردان بوده است.

 

 

دوربین (تلسکوپ)

در تاریخ سلسله پادشاهی یوان در چین مندرج شده که برای تاسیس رصدخانه پکن، به سرپرستی کوئوشوچینگ منجم دربار، تعدادی ابزارهای رصدی از رصدخانه مراغه در ایران خریداری شده است. از جمله این ابزارها ذات الحلق، عضاده (الیداد)، دو لوله رصد، ص??حه ای با ساعتهای مساوی، کره سماوی، کره زمین، تورکتوم (نشان دهنده حرکت استوا نسبت به ا??ق) هستند. چینیان لوله رصد را وانگ-تونگ نامیده*اند. به گ??ته تاریخ سلسله پادشاهی یوان ایرانیان از این اختراع نه تنها برای رصد اجرام آسمانی، بلکه برای مشاهده دوردست*ها، به ویژه در دریا سود می*جسته*اند.

 

 

پزشکی دریایی

در س??رهای دریایی اکتشا??ی که در زمان هخامنشیان انجام می*شد، همواره پزشکانی با کاروان*های دریایی همراه بودند که وظی??ه مراقبت*های بهداشتی دریانوردان را بر عهده داشته*اند. در دانشگاه جندیشاپور، دوره ساسانیان، هم بخشی به گردآوری اطلاعات در باره بیماری*های دریانوردان و راه*های درمان آنها اختصاص داشته است. اما نخستین کتابی که در این باره نوشته شد، بخشی از کتاب جامع ، ??ردوس الحکمه، است که توسط علی* بن* ربان طبری (تبرستانی)، پزشک ایرانی، گردآوری و تالی?? شده است. ربان تبرستانی، یک پزشک بود که در طی س??رهای ??راوان دریایی خود اطلاعاتی در باره بیماری*های دریانوردان و درمان آنها گردآوری نمود. او یادداشت*های ارزشمند خود را برای پسرش علی به میراث گذاشت. علی*بن*ربان تبری نخستین کتاب جامع در پزشکی را نوشت که بخشی از آن به بیماری*های دریایی و درمان آنها اختصاص داشت. هم او بود که در زمان اقامتش در شهر ری به آموزش پزشکی پرداخت و رازی پزشک نامدار ایرانی و کاش?? الکل، شاگرد او بوده و اصول علم طب را از وی ??راگر??ته بود. ابوعلی*سینا هم در بخش پنجم کتاب قانون، بیماری*های کل بدن، ??صلی را به بیماری*های دریایی اختصاص داده است.

 

 

علی بن عباس اهوازی نیز در دانشنامه پزشکی خود در سده چهارم هجری در این زمینه مطالبی را ارائه داشته است.

به اشتراک گذاری این ارسال


لینک به ارسال
به اشتراک گذاری در سایت های دیگر

برای ارسال دیدگاه یک حساب کاربری ایجاد کنید یا وارد حساب خود شوید

برای اینکه بتوانید دیدگاهی ارسال کنید نیاز دارید که کاربر سایت شوید

ایجاد یک حساب کاربری

برای حساب کاربری جدید در سایت ما ثبت نام کنید. عضویت خیلی ساده است !

ثبت نام یک حساب کاربری جدید

ورود به حساب کاربری

دارای حساب کاربری هستید؟ از اینجا وارد شوید

ورود به حساب کاربری

×
×
  • جدید...