جغرافیای جمعیت

[secret63 9]

پایگاه ملی علوم داده/جغرا??یای جمعیت

[secret63 9]

تعري?? و موضوع جغرا??ياي جمعيت:

در قلمرو جغرا??ياي توصي??ي ،جغرا??ياي جمعيت، گروههاي انساني را از لحاظ توزيع، پراکنش،حرکت و اثري که در محيط خود مي گذارند مورد مطالعه قرار مي دهد. اما در بستر جغرا??ياي نوين،توصي?? ساده توزيع جمعيت ها مقدمه کار جغرا??يدان است و در مرحله بعد تشريح و تبيين مسائل جغرا??ياي مطرح مي شود و جغرا??يدان به چگونگي و چراي ترکيب پديده هاي جغرا??ياي و نتايج حاصل از اين ترکيب ها مي انديشد.

پراکندگي جمعيت در محيط هاي مختل?? جغرا??يايي

سرشماري جمعيت و سيستم ثبت احوال

[secret63 9]

جغرا??ياي جمعيت توجه خاص به نقش موثر محيطهاي طبيعي گوناگون و عوامل جمعيتي چون توزيع، ترکيب، مهاجرت و رشد جمعيتهاي انساني دارد. بنابراين دانشمندان جغرا??ياي جمعيت جنبه هاي ثابت و متغير محيطهاي مختل?? کره زمين را در با رابطه با انسانها در دوره هاي مختل?? مورد برسي قرار ميدهند. در اين ميان تاکيد ويژه اي بر اثرات محيط طبيعي و جغرا??ياي شده است و همين مسئله منجر به تمايز علم جغرا??ياي جمعيت از جميت شناسي مي شود . علم جمعيت شناسي ،جمعيت هاي بشري را به عنوان يک موضوع واحدبدون در نظر گر??تن رابطه انسان با محيطي که اشغال کرده مورد توجه قرار مي دهند.

آگاهي به روشهاي مقدماتي جمعيت شناسي براي هر جغرا??يدان جمعيت از ضروريات به شمار مي رود .اين روشها همچون ابزار کاري هستندکه عدم است??اده از آنها منجر به اشتباه در برقراري روابط و تجزيه وتحليل عوامل گوناگون مي گردد.

زلينسکي بر اساس مطالعات خود نتيجه گيري مي کند که شناخت خصوصيات انساني که مورد است??اده جغرا??يدان جمعيت واقع مي شود از دو طريق تدوين مي شود

اول مشخصاتي که به وسيله سرشماري جمعيت بدست مي آيد و دوم آنچه از سيستم هاي ثبت احوال بدست مي آيد.به طور کلي بر اساس اين ديدگاه خصوصيات انساني را مي توان به سه گروه بشرح زير طبقه بندي نمود.

ال??- تعداد مطلق جمعيت

ب- مشخصات جمعيت:

1- مشخصات ??يزيکي: سن ، جنس، نژاد، شعور وشرايط جسماني

2- مشخصات اجتماي: ازدواج،??اميل، خانواده،محل سکونت،سواد تعليم و تربيت،زبان،مذهب،مليت وگروه قومي .

3- مشخصات اقتصادي ودرآمد.

پ- حرکات جمعيت : باروري و مواليد،مرگ و مير، مهاجرت و تغييرات جمعيتي.

[secret63 9]

چگونگي و کي??يت اطلاعات جمعيتي

 

يکي از اساسي ترين مشکلاتي که جغرا??يدانان جمعيت همواره با آن مواجه بوده و هستند، اينست که اطلاعات جمعيتي از نظر خصوصيت و کي??يت در زمان ومکان ت??اوت مي کند.بطور کلي،ممالک و مناطق پيشر??ته نسبت به مناطق و کشور هاي عقب مانده داراي آمارهاي جمعيتي بيشتر و دقيقتري ميباشد، و کوششهاي پيگيري در سالهاي اخير به وسيله سازمان ملل متحد بعمل آمده ولي اطلاعات جمعيت در بين برخي از کشورها با عدم دقت و ناهماهنگي بسياري همراه مي باشد.

اين عدم دقت ناشي از مسائلي است نظير:

1- روشهاي ابتدايي وناقص جمع آوري اطلاعات جمعيتي

2- بدبيني مردم نسبت به سرشماريها و ناديده انگاشتتن آن

3- ارائه اطلاعات نادرست بويژه در مورد سن و شغل

4-تغييرات دائمي در جمعيت

5- حذ?? نواحي غير قابل دسترسي و برخي از گروه هاي جمعيتي

آمار گيري ابتدايي و مناطق دور از دسترس

مراحل جمع آوري ،تنظيم و انتشار اطلاعات

[secret63 9]

ناهماهنگي اطلاعات جمعيتي نيز از مطالب زير نتيجه مي شود :

ال??- اختلا?? در روشهاي آمارگيري و نحوه برداشت و ت??سير آنها

ب- ناهماهنگي و يکنواخت نبودن سيستم سرشماري هاي ملي

پ- تغيرات ??راوان در مرزهاي سياسي و اداري و واحدهاي آماري

ت- اختلا?? شديد در برداشت و ت??سير کلماتي نظير زبان ،خانواده،نژاد ،مليت ، اشتغال،جمعيت شهري و غيره

انواع اطلاعات جمعيتي :

به طور کلي ، پژوهشگران مسائل جمعيتي به دو جنبه عمده توجه دارند :

1- خصوصيات جمعيت در زمانهاي معين، پراکندگي جغرا??ياي و ساختمان يا ترکيب آن

2- حرکت يا پويايي جمعيت در زمان و مکان ، يا به عبارت ديگر ،ا??زايش و کاهش جمعيت بر حسب باروري،مرگ و مير و مهاجرت .

سر شماري :

نخستين سرشماري کامل در ايالات متحده در سال 1790 صورت گر??ت. ايران در نوامبر 1956 (1335 شمسي) براي نخستين بار اقدام به سرشماري سرتاسري نمود

انجام يک سرشماري از نظر جمعيت شناسان يعني : (انجام کليه عمليات جمع آوري ، تنظيم و انتشار اطلاعات جمعيتي مربوط ،در يک زمان معين در مورد همه ا??راد ساکن در يک قلمرو خاص )

[secret63 9]

ثبت وقايع اساسي:

معمولا جمع آوري اطلاعات مربوط به مواليد و مرگ و مير که از طريق سرشماري بدست آمده از آن جهت که بصورت پيگير و مداوم جريان نداشته و نيز بدليل آنکه پاسخهاي ا??راد به پرسشنامه ها دقيق نميباشد ، چندان رضايت بخش نيست . اما ثبت احوال شخصي شامل ثبت مداوم ،اجباري و قانوني مسائلي نظير مواليد ، مرگ و مير ها ،طلاق ، ازدواجها ، جداييها و ??رزند خواندگيها از دقت بيشتري برخوردار است .

ثبت مهاجرتهاي قانوني

کسب اطلاعات جمعيتي از طريق ثبت نام ها

[secret63 9]

ثبت مهاجرتها:

کي??يت اطلاعات مربوط به مهاجرت معمولا ضعي?? تر از اطلاعاتي است که در مورد ترکيب و رشد جمعيت بدست مي آيد .دلائل اين موضوع مت??اوت است . مهاجرت به اشکال گوناگوني صورت مي پذيرد که بسادگي نمي توان مشخص وطبقه بندي نمود .آمار مهاجرتهاي بين المللي تنها در مورد تعداد معدودي از کشورها در دسترس است بعلاوه ، همين آمارها نيز غير قابل اعتماد بوده و ??اقد خصوصيات يک آمار تطبيقي هستند .

در گذشته بيشتر اطلاعات مربوط به مهاجرتهاي داخلي از طريق مقايسه سرشماريهاي متوالي و محاسبه ا??زايش طبيعي جمعيت بدست مي آمد. در حال حاضر برخي از سرشماري ها اطلاعاتي در مورد تغيير سکونتگاه ومحل تولد ارائه ميدهند که برسي مهاجرت را آسانتر مي نمايد .

ساير منابع اطلاعاتي:

آنچه در طي مباحث گذشته ذکر شد ??قط به منابع عمده کسب اطلاعات جمعيتي اشاره داشت اما در برخي از کشورها براي کسب اطلاعات جمعيتي روش هاي ??رعي ديگري نيز وجود دارد مثلا ثبت نام هاي عمومي ،گزارشات وزارت بهداري، د??تر ثبت احوال ا??راد ناتوان در وزارت کار ،نشريه ماهانه آمار، مراکز ثبت نام انتخابات، وبسياري از منابع ديگر همگي براي مطالعات مشروح جمعيت بکار گر??ته مي شود.

[secret63 9]

پراکندگي جهاني جمعيت

توزيع جغرا??ياي جمعيت جهان:

جمعيت جهان در سال 1990 به 2/5 ميليارد ن??ر بالغ گشته که در بيش از 136 ميليون کيلومتر مربع از مساحت خشکيهاي کره زمين (بجز قاره قطب جنوب) پراکنده اند. توزيع قاره اي جمعيت مذکور بصورت ناهماهنگ و به شرح زير مي باشد.

پراکندگي جمعيت بر حسب عرض جغرا??ياي